---
نقد و
ارزیابی سه گفتمان اصلی در جنبش مشروطه
X
نشستهای «نقد و بررسی تاریخی انقلاب مشروطه»
سخنران: سید علی محمودی، نجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف
زمان: 14 امرداد 1403
درآمد:
این پژوهش به شرح، نقد و ارزیابی سه گفتمان میپردازد:
گفتمان بنیادگراییِ شریعتبنیان (شیخ فضلالله نوری)
گفتمان نوگراییِ توجیهگرِ شریعتبنیان (میرزا ملکمخان ناظمالدوله-
میرزا یوسف خان مستشارالدوله)
گفتمان نوگرایی محض (میرزا فتحعلی آخوندزاده)
پرسشهای سهگانه:
1. آیا گفتمان بنیادگراییِ شریعتبنیان بر اساس مبانی و اصولی که مطرح
کرد، میتوانست به نظریهای مُوَّجه و بهسامان در جهت نفی استبداد و
برپایی حکومت قانون بینجامد؟
2. گفتمان نوگراییِ توجیهگرِ شریعتبنیان چه نیازی به تطبیقدادن اصول
و ارکان دولت جدید با دین اسلام و شریعت داشته است، و در این راه با چه
دشواریهایی در روش و در کارِ تطبیق مواجه شده است؟
3. گفتمان نوگرایی محض، برپایۀ پیشفرضهای معرفتشناختی، روششناختی و
درونمایۀ مفهومی و معنایی، چه تفاوتهایی با دو گفتمان دیگر در جنبش
مشروطهخواهی مردم ایران داشته و آیا میتواند به عنوان گفتمانی
پیشتاز، تکیهگاهی روشمند و موجه در راستای نهادینهشدن دموکراسی در
ایران باشد؟
چکیدۀ پژوهش
در جریان تحولات فکری جنبش مشروطهخواهی در ایران، سه گفتمان اصلی شامل
گفتمان بنیادگرای نوری، گفتمان توجیهگر شریعتبنیان ملکم-
مستشارالدوله و گفتمان محض آخوندزاده، نقش اصلی ایفا کردند که شناخت و
ارزیابی آنها دارای اهمیت است. این گفتمانها بر روند دگرگونیهای
اجتماعی و سیاسی این دوره تأثیر گذاشته و نتایج متفاوتی در تاریخ معاصر
ایران رقم زدند. هدف این پژوهش، معرفی، نقد و مقایسۀ این سه گفتمان در
راستای شناخت شایستگیها و کاستیهای آنها است تا از این رهگذر،
تجربههای گفتمانی مشروطه دستمایۀ پیشبرد حکومت قانون و نیل به
دموکراسی در ایران قرارگیرد. روش این پژوهش در بستر فلسفۀ تحلیلی، بر
پایۀ تحلیل مفهومی و ارزیابی انتقادی قراردارد. مسألۀ اصلی سنجش این سه
گفتمان، در جهت تعیین نسبت و میزان سازگاری و یا ناسازگاری آنها در
چارچوب نفی استبداد و برقراری حکومت قانون است. براساس یافتههای این
پژوهش، گفتمان نوری با توجه به مبانی و اصول برگزیده، نتوانست در جهت
نفی نظام استبدادی و تأسیس حکومت قانون، با توفیق همراه شود. گفتمان
ملکم-مستشارالدوله، به رغم بهرهگیری از اصول و بنیانهای دوران جدید،
به جای به کارگیری استدلالهای عقلی، هَّم خویش را صرف توجیه شرعی
مفردات حکومت قانون کرد. گفتمان آخوندزاده با تفکیک بین امور عرفی و
شرعی و با وانهادن تقلیلگرایی و التقاط، در راه صورتبندی نظریِ حکومت
قانون با درونمایۀ مفاهیم دوران جدید گام برداشت. گفتمان محض آخوندزاده
در مقایسه با دو گفتمان دیگر، میتواند به مثابۀ تکیهگاهی نظری در
پیشبرد اندیشۀ حکومت قانون، در راستای دموکراسی در ایران مورد
بهرهبرداری قرارگیرد.
متن کامل این پژوهش هنوز منتشر نشده است.
کانال تلگرام سید علی محمودی:
Drmahmoudi7 @
برای دریافت فایل، روی تصویر زیر
کلیک کنید.
---
